Informacje ogólne

Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN rozpoczął swoją działalność w 1918 roku i jest obecnie jednym z największych nie-uniwersyteckich centrów badań biologicznych w Polsce. W wyniku przeprowadzonej oceny parametrycznej Instytut uzyskał kategorię A+.

Priorytetem badawczym w Instytucie są następujące dziedziny: neurobiologia, neurofizjologia biologia i biochemia komórkowa, biologia molekularna a realizowane prace często mają charakter interdyscyplinarny. Ich przedmiotem są układy o różnym stopniu złożoności w aspekcie zarówno morfologicznym jak i funkcjonalnym – całe organizmy tkankowe, tkanki, komórki, organelle komórkowe, ale również białka i geny. Obecnie Instytut Nenckiego jest jedyną placówką naukową w Polsce, gdzie badania w dziedzinie neurobiologii prowadzi się na wszystkich poziomach - od molekularnego po systemowy.

Znana w świecie Polska Szkoła Fizjologii Mózgu stworzona w latach 1950-70 przez prof. Jerzego Konorskiego, wieloletniego pracownika naukowego i dyrektora Instytutu, stała się impulsem badawczym dla nowych pokoleń i podstawą dla dalszego dynamicznego rozwoju współczesnej neurofizjologii i neurobiologii. Uprawiana obecnie problematyka bazuje na długoletniej tradycji doświadczeń behawioralnych jak również korzysta z nowoczesnych metod biologii molekularnej, biochemii, elektrofizjologii, neuroinformatyki i modelowania.

Innym, szczególnie intensywnie rozwijanym obszarem badań w Instytucie Nenckiego jest biologia molekularna i komórkowa. Prowadzone prace dotyczą m.in. molekularnych mechanizmów starzenia się oraz procesów generowania energii w komórce. Wśród wykonywanych w tym nurcie prac podejmuje się próby określenia biochemicznego podłoża działania leków onkologicznych oraz leków stosowanych w terapii cukrzycy i nadciśnienia.

Badania prowadzone w Instytucie koncentrują się wokół zagadnień bezpośrednio związanych z ochroną zdrowia i poprawą życia społeczeństwa. Badania te z jednej strony mają na celu opracowanie nowych metod wczesnej diagnostyki jednostek chorobowych, z drugiej zaś umożliwiają zastosowanie odpowiednich terapii opartych na nowych substancjach leczniczych lub testach psychologicznych.

Poziom prowadzonych prac eksperymentalnych, znakomite publikacje, ilość pozyskiwanych grantów i silne związki z nauką światową plasują Instytut Nenckiego na liście wiodących placówek biologicznych w Europie.

Misja Instytutu Nenckiego

Rada Naukowa Instytutu Nenckiego na posiedzeniu dnia 11 kwietnia 2014 r., na wniosek władz Wydziału II Nauk Biologicznych i Rolniczych PAN, podjęła uchwałę o przyjęciu misji i strategii Instytutu oraz sposobach realizacji strategii. 

"Misją Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN jest dążenie do doskonałości w badaniach podstawowych w obszarze szeroko rozumianych nauk biologicznych, z zachowaniem najwyższej jakości prowadzonych badań w zakresie tworzenia i rozpowszechniania wiedzy, która może być zastosowana w kontekście potrzeb społeczeństwa dla poprawy jakości życia.

Instytut realizuje misję poprzez inwestowanie w kapitał ludzki, nowoczesne technologie badawcze oraz krajową i międzynarodową współpracę naukową. Strategicznymi kierunkami prowadzonymi przez Instytut Nenckiego są badania układu nerwowego oraz biologicznych i molekularnych podstaw chorób cywilizacyjnych.

Inwestowanie w kapitał ludzki jest realizowane poprzez zatrudnianie najlepszych badaczy i zapewnienie optymalnego środowiska dla rozwoju całej kadry badawczej, od doktoranta po profesora zwyczajnego, a także przez wsparcie administracyjne w realizacji projektów badawczych oraz zapewnienie kadrze badawczej szerokich możliwości współpracy naukowej.

Wykorzystywanie wiodących technologii badawczych jest realizowane poprzez zakup lub wytworzenie nowoczesnej aparatury badawczej, zapewnienie dostępu do różnorodnych modeli badawczych, w tym zwierząt transgenicznych, inwestowanie w rozwój technologii komputerowych, stymulowanie wynalazczości oraz otwieranie pracowni środowiskowych (usługowych) zapewniających społeczności naukowej dostęp do unikatowej aparatury badawczej.

Prowadzenie współpracy naukowej jest realizowane poprzez stymulowanie i wspieranie występowania o międzynarodowe projekty badawcze, w tym w ramach umów dwustronnych i programów Unii Europejskiej oraz organizację warsztatów i konferencji o zasięgu międzynarodowym"

Infrastruktura

W Instytucie działa 30 pracowni naukowych oraz Centrum Neurobiologii, w skład którego wchodzi 8 pracowni usługowych typu core-facility.

Centrum Neurobiologii powstało w ramach realizacji konsorcjalnego projektu kluczowego - Centrum Badań Przedklinicznych i Technologii (CePT) o wartości ok. 100 mln EURO. Wartość udziału Instytutu Biologii Doświadczalnej w projekcie to ponad 60 mln PLN. Przedsięwzięcie zostało zrealizowane dzięki Programowi Operacyjnemu Innowacyjna Gospodarka. W skład Centrum Neurobiologii weszło wówczas 6 nowoutworzonych ogólnodostępnych laboratoriów (typu core-facilities) wyposażonych w najnowszą aparaturę badawczą i urządzenia.

 W skład wyposażenia pracowni Centrum Neurobiologii (w ramach projektu CePT) wchodzą m.in.:

• Pracownia Obrazowania Struktury i Funkcji Tkankowych (mikroskop konfokalny skanujący laserowo z FLIM/FRET i FCS, mikroskop konfokalny skanujący laserowo o zwiększonej rozdzielczości spektralnej, zmodernizowany istniejących mikroskop konfokalny Leica TCS SP5 Sted, system obrazowania 3D mikroskopu elektronowego)
• Pracownia Obrazowania Mózgu: skaner do badań fMRI 3T, aparat EEG działający w polu magnetycznym (z fMRI), wielomodułowa matryca EEG dla zwierząt
• Pracownia Modeli Zwierzęcych: pomieszczenia do hodowli zwierząt transgenicznych (wyposażone w regały, zautomatyzowane klatki intelicages, itp.) dla myszy i szczurów
• Pracownia Neurobiologii Molekularnej: stanowisko do dwukierunkowej elektroforezy, Real-time PCR
• Pracownia Badań Przedklinicznych o podwyższonym standardzie: automat do izolacji kwasów nukleinowych i Bioanalizator do RNA, DNA i białek.

Poza projektem CePT w skład Centrum Neurobiologii wchodzi również Pracownia Bioinformatyki, Pracownia Cytometrii Przepływowej i Skaningowej oraz Pracownia Mikroskopii Elektronowej . 

• Pracownia Bioinformatyki zapewnia wsparcie bioinformatyczne dla grup badawczych w Instytucie Nenckiego oraz wsparcie w zakresie metod wielkoskalowych:  mikromacierze, sekwencjonowanie nowej generacji, spektrometria mas
• Pracownia Cytometrii Przepływowej i Skaningowej oferuje BD FACSAria sorter komórkowy, cytometr przepływowy, cytometr skaningowy
• Pracownia Mikroskopii Elektronowej wyposażona jest w wysokorozdzielczy mikroskop elektronowy transmisyjny JEM 1400, który umożliwia wizualizację składu preparatów biologicznych

Ponadto w Instytucie funkcjonują nowoczesne stanowiska badawcze prowadzące działalność usługową:

• Stanowisko elektrofizjologiczne do pomiarów aktywności mitochondrialnych kanałów jonowych
• Stanowisko spektrofotometryczne wyposażone w Spectra Max M5, Aequorynometr infinite F200
• Stanowisko Testów Behawioralnych wyposażone jest w kompletny zestaw zautomatyzowanych i skomputeryzowanych testów do oceny charakterystycznych zachowań gryzoni.

W roku 2014 Instytut  Nenckiego ponownie stał się właścicielem, utworzonej w 1951 roku, Stacji Hydrobiologicznej w Mikołajkach, która  w roku 2018 zyskała nową nazwę Stacja Badawcza w Mikołajkach.

Zwierzętarnia należąca do Instytutu została zmodernizowana wg dyrektywy 86/609 UE, co pozwala na hodowlę zwierząt laboratoryjnych, także transgenicznych, według najwyższych standardów. Od 2006 roku część pomieszczeń laboratoryjnych i hodowlanych uzyskało zgodę Ministerstwa Środowiska na zamknięte użycie organizmów genetycznie zmodyfikowanych zaliczonych do I kategorii zagrożenia.

Strategie naukowe w Instytucie Nenckiego

Neuropatologie i ich terapie

Badania prowadzone w tej grupie tematycznej mają na celu poznanie molekularnych i komórkowych podstaw procesów poznawczych. Pozwoli to na opracowanie nowych strategii terapeutycznych zaburzeń kognitywnych. Choroby neurologiczne ze specjalnym uwzględnieniem chorób neurodegeneracyjnych, których zasadniczą cechą jest postępujące i nieodwracalne zmniejszanie plastyczności układu nerwowego, charakteryzują się jego progresywną degeneracją, która prowadzi do dezorganizacji zarówno pamięci i uczenia się, zaburzeń procesów myślowych, jak również procesów ruchowych. Od niedawna uznaje się, że w przebiegu rozwoju patologii tych chorób, zmiany plastyczności reakcji synaps na pobudzenie, poprzedzają zmiany neurodegeneracyjne. Dlatego zainteresowanie szeregu zespołów Instytutu skupione jest na strukturalnych i funkcjonalnych aspektach plastyczności synaptycznej. Na podkreślenie zasługuje fakt, że Instytut Nenckiego jest jedyną placówką naukową w Polsce, gdzie badania w dziedzinie neurobiologii prowadzi się na wszystkich poziomach – od molekularnego po systemowy.

Patogeneza chorób nowotworowych i poszukiwanie nowych terapii antynowotworowych

Choroby nowotworowe są drugą co do częstotliwości występowania przyczyną zgonów na świecie. Dlatego odpowiedź na pytanie dlaczego niektóre komórki organizmu zaczynają dzielić się w sposób niekontrolowany przez organizm, a nowo powstałe komórki nowotworowe nie różnicują się w typowe komórki tkanki stanowi wiodący temat badawczy wielu pracowni Instytutu. Utrata kontroli nad podziałami związana jest z mutacjami genów kodujących białka uczestniczące w cyklu komórkowym: protoonkogenami i antyonkogenami. Mutacje te powodują, że komórka wcale lub niewłaściwie reaguje na sygnały z organizmu. Poznawanie zatem szlaków sygnalizacyjnych odpowiedzialnych za powielanie i utrwalanie błędu w kodzie genetycznym oraz wyjaśnienie mechanizmów prowadzących do zaburzenia kontroli nad podziałami komórki jest szczególnie ważne w poszukiwaniach nowych strategii terapeutycznych mających na celu zwalczanie tych patologii.

Patogeneza metabolizmu lipidów i możliwe terapie

Wybrane lipidy błony komórkowej funkcjonują jako cząsteczki sygnałowe niezbędne w procesie przekazywania sygnału przez receptory powierzchniowe komórek. Zaburzenie szlaków sygnalizacyjnych, w których lipidy odgrywają podstawową rolę prowadzi do rozwoju takich jednostek chorobowych jak osteoporoza, choroby układu odpornościowego w tym choroby autoimmunologiczne. Również patogeneza otyłości i towarzyszące jej zaburzenia metaboliczne, współtworzące tzw. zespół metaboliczny, na który składają się: cukrzyca, stłuszczenie wątroby czy lipotoksyczna choroba serca mogą być następstwem źle funkcjonującego systemu z udziałem lipidów w komórce. Złożoność etiologii cukrzycy bardzo komplikuje strategie terapeutyczne dlatego powstrzymywanie rozwoju choroby przy pomocy ingerencji farmakologicznej jest trudne. Obecnie najważniejszym celem terapii jest normalizowanie stężenia glukozy w osoczu, ponieważ szereg wtórnych cukrzycowych powikłań naczyniowych prowadzących do nefropatii czy retinopatii oraz zaburzeń neurologicznych jest skutkiem długotrwałej hiperglikemii. Jedynym zwiastunem rozwijającej się choroby jest często insulinooporność. Dlatego molekularne i biochemiczne podstawy odpowiedzialne za insulinooporność są ważna grupą tematyczną rozwijaną w Instytucie Nenckiego.

Homeostaza jonowa, bioenergetyka komórki i choroby mitochondrialne

Mitochondria są organellami pełniącymi kluczowe funkcje w metabolizmie komórki. Oprócz wytwarzania ATP, zachodzącego na drodze fosforylacji oksydacyjnej z udziałem syntazy ATP, mitochondria są miejscem wielu procesów metabolicznych, a także odgrywają rolę wewnątrzkomórkowego bufora jonów wapnia oraz są miejscem wytwarzania reaktywnych form tlenu. Ponadto, bezsprzeczny udział mitochondriów w przekazywaniu sygnału do apoptozy sprawia, że badania ostatnich lat koncentrują się wokół poszukiwania strategii cytoprotekcyjnych, skierowanych na te organelle. Oprócz prób wykorzystania substancji chemicznych w celu zablokowania megakanału mitochondrialnego, sugeruje się zasadność terapii z wykorzystaniem związków przeciwutleniających lub regulujących poziom reaktywnych form tlenu poprzez kontrolowane obniżanie potencjału wewnętrznej błony mitochondrialnej (na drodze aktywacji mitochondrialnych białek rozprzęgających lub mitochondrialnych kanałów jonowych np. potasowych).

Patologie wywoływane zaburzeniami funkcjonowania cytoszkieletu

Cytoszkielet odgrywa fundamentalną rolę w zjawiskach biologicznych zachodzących w komórce i organizmie. Zaburzenia funkcjonowania cytoszkieletu i białek z nim związanych są przyczyną wielu chorób neurodegeneracyjnych (choroba Alzheimera, choroba prionowa, Parkinsona, Huntingtona). Również ciliopatie choroby wywołane nieprawidłową pracą rzęsek, mają swoje podłoże w wadliwym mechanizmie funkcjonowania cytoszkieletu tych organelli. Nie mniej ważne z punktu widzenia zdrowia społeczeństwa są schorzenia, takie jak np. choroba Charcot–Marie–Tooth Typ 2A, stwardnienie zanikowe boczne (ALS), prowadzące do zaniku i śmierci motoneuronów, dziedziczna paraplegia spastyczna czy też nowotwory jelita grubego (APC) są wynikiem m.in. nieprawidłowego transportu po mikrotubulach, zachodzącego przy udziale kinezyn i dynein oraz zaburzeń w organizacji wrzeciona podziałowego. Dlatego uwaga wielu grup badawczych Instytutu koncentruje się na mechanizmach odpowiedzialnych za prawidłowe funkcjonowanie cytoszkieletu i białek mu towarzyszących.

Zagadnienia badawcze realizowane przez Stację Hydrobiologiczną

​

Zadania badawcze realizowane w Stacji dotyczą głównie ekologii zooplanktonu i mikrobiologicznego obiegu materii. Celem badań jest ocena wpływu różnych czynników środowiskowych oraz czynników biotycznych na liczebność, biomasę i różnorodność biologiczną zespołów pierwotniaków i zooplanktonu  oraz na strukturę i funkcjonowanie pętli mikrobiologicznej, od której zależy prawidłowe funkcjonowanie i stabilność ekologiczna ekosystemów wodnych. Wyniki badań mają znaczenie podstawowe i aplikacyjne w dziedzinie ochrony wód oraz kontroli ich jakości.

Międzynarodowa współpraca naukowa

O randze Instytutu świadczy jego szeroko zakrojona współpraca międzynarodowa. Pracownicy Instytutu realizują ponad 130 zadań badawczych w ramach współpracy z jednostkami naukowymi z 28 krajów. W roku 2015 pracownicy Instytutu odbyli ponad 340 wyjazdów zagranicznych, a Instytut odwiedziło ponad 120 gości głównie z Europy, ale również Ameryki Północnej, Azji, Australii i Afryki.

Instytut Biologii Doświadczalnej, jako jedyna placówka PAN z zakresu nauk biologicznych, otrzymał Kartę Erasmusa 2014-2020. Certyfikat wydawany przez Komisję Europejską, uprawnia instytucje do udziału w programie Erasmus, a dzięki temu umożliwia międzynarodową wymianę doktorantów i pracowników finansowaną przez Unię Europejską.

Potencjał naukowy

Obecnie Instytut Nenckiego zatrudnia 326 osób. Swoje badania prowadzi tu 111 naukowców, w tym 26 profesorów zwyczajnych, 23 profesorów nadzwyczajnych, 54 adiunktów, 8 asystentów z tytułem doktora i 160 doktorantów. Kadra naukowa Instytutu nieustannie podnosi swoje kwalifikacje o czym świadczy liczba stopni i tytułów nadawanych rocznie (w 2015 roku nadano 26 stopnie doktora, 3 doktora habilitowanego i 3 profesora zwyczajnego).

O wielkości potencjału naukowego pracowników Instytutu świadczyć może stale wzrastająca liczba publikacji z listy filadelfijskiej, która w roku 2015 sięgnęła prawie 150 pozycji. Należy także podkreślić fakt, że w ostatnich latach znacznie wzrosła liczba prac kwalifikujących się do górnej części rankingu wykazu A czasopism punktowanych MNiSW.

Regularnie wzrasta również ilość prowadzonych projektów.

Pod względem efektywności w pozyskiwaniu fundusz europejskich Instytut Nenckiego znajduje się w czołówce polskich ośrodków badawczych.

Na koniec roku 2015 w Instytucie realizowane były 164 granty przyznane w wyniku konkursów organizowanych przez krajowe i zagraniczne organizacje i fundacje. W ciągu ostatnich trzech lat Instytut był zaangażowany w realizację 7 projektów w ramach 7PR UE, 2 projekty w ramach Programu Horyzont 2020 (kolejne 2 w roku 2016), 3 projektów EMBO, 1 projektu w ramach programu Polsko-Szwajcarskiego, 1 projektu w ramach Human Frontier Science Program, 5 projektów z POKL (w tym 4 projekty typu SKILLS), 21 projektów z POIG (w tym 9 projektów z POIG oraz 12 projektów w ramach POIG z FNP:  2 typu TEAM, 2 typu MPD, 4 typu POMOST, 3 typu Homing Plus 1 typu Ventures). Jednostka realizuje także projekty finansowane ze środków NCBiR, m.in.:  4 projekty w ramach Programu Badań Stosowanych, 2 projekty w ramach programu InnoTech, 4 projekty STRATEGMED (kolejne 4 projekty typu STRATEGMED przyznano w 2016 roku i są w trakcie podpisywania umowy), 3 projekty ERA-NET-NEURON, a także wiele innych projektów finansowanych przez MNiSW i sektor prywatny. W 2015 roku Instytut realizował także projekt z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2007-2013 (RPO WM), z działania 1.1 Wzmocnienie sektora badawczo-rozwojowego.

W 2015 roku Instytut otrzymał grant w ramach programu UE Horizon 2020, Marie Skłodowska-Curie Co-funding of Regional, National and International programs (COFUND) na utworzenie Międzynarodowych Studiów Doktoranckich - Bio4Med: Biology for Medicine, International Doctoral Programme in Biological Bases of Human Diseases.

Instytut bierze także udział także w projekcie europejskiej infrastruktury badawczej Euro-BioImaging (Mapa Drogowa ESFRI) oraz pełni rolę lidera w jego polskiej części BioImaging Polska koordynując działania środowiska naukowego wykorzystującego techniki obrazowania w badaniach biologicznych, biomedycznych i biotechnologicznych.  

Nagrody i wyróżnienia

Poza Kartą Erasmusa 2014-2020 Komisja Europejska przyznała Instytutowi w roku 2013, jako pierwszej jednostce badawczej w Polsce, prawo do posługiwania się znakiem HR Excellence in Research. To prestiżowe wyróżnienie daje świadectwo o tym, że Instytut wdraża postanowienia zawarte w Europejskiej Karcie Naukowca i Kodeksie postępowania przy rekrutacji i realizacji kariery zawodowej pracowników.

W 2013 roku Instytut Został uhonorowany również Medalem Pro Masovia „Za działalność naukową Instytutu oraz jego wkład w rozwój cywilizacyjny regionu” przyznaną przez Marszałka Województwa Mazowieckiego Adama Struzika.

W 2015 roku Instytut został wyróżniony, jako najbardziej pro doktorancki Instytut wydziału II Polskiej Akademii Nauk, w konkursie PRODOK, PROPAN, organizowanym przez Krajową Reprezentację Doktorantów. Celem konkursu  jest wyłonienie instytutu Polskiej Akademii Nauk stwarzającego najlepsze warunki studiowania dla doktorantów oraz promowanie dobrych praktyk na studiach doktoranckich.

Kapituła Nagrody Kryształowej Brukselki 2016 wybrała laureatów spośród polskich uczestników Programu Ramowego Horyzont 2020 – największego w historii Unii Europejskiej programu ramowego, który ma wzmocnić doskonałość naukową i podnieść gospodarczą konkurencyjność państw członkowskich. Wśród nominowanych w kategorii INSTYTUTY znalazł się Instytut Nenckiego. Nagroda przyznawana jest za sukcesy w programach ramowych Unii Europejskiej. Jest ona cenionym wśród naukowców i przedsiębiorców wyróżnieniem za ich aktywność na arenie międzynarodowej i wkład w rozwój polskiej nauki i gospodarki.

Corocznie pracownicy Instytutu są laureatami prestiżowych nagród i wyróżnień za swoją działalność naukową w ostatnich latach były to m.in. nagrody Prezesa Rady Ministrów, nagrody Wydziału Nauk Biologicznych PAN oraz szereg stypendiów i nagród Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej.

Działalność na rzecz społeczeństwa

Instytut Nenckiego znany jest wśród biologów, klinicystów i farmakologów jako instytucja szczególnie aktywna w pracy na rzecz środowiska naukowego. Jest siedzibą 3 towarzystw naukowych: Polskiego Towarzystwa Biochemicznego, Polskiego Towarzystwa Badań Układu Nerwowego i Polskiego Towarzystwa Etologicznego. Pracownicy Nenckiego znani są też ze swojej działalności edukacyjnej i popularyzującej naukę. Są autorami licznych podręczników szkolnych i akademickich. Wśród inicjatyw pro publico bono, w których bierzemy aktywny udział każdego roku, znajduje się Festiwal Nauki, Szkoła Festiwalu Nauki oraz Piknik Naukowy. Instytut Nenckiego jest również  inicjatorem obchodów Międzynarodowego Światowego Tygodnia Mózgu (Brain Awareness Week) - kampanii mającej na celu popularyzację wiedzy o mózgu i jego działaniu.

Ponadto Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego otrzymał nagrodę w ramach IX edycji konkursu "Popularyzator Nauki" w kategorii Instytucja Naukowa. Wyróżnienie to jest rezultatem wieloletniego wkładu Instytutu w upowszechnianie, a także dzielenie się wiedzą i odsłanianie tajemnic współczesnej nauki w sposób przystępny dla każdego.

W swoich progach Instytut corocznie chętnie gości licealistów i wybitnie zdolną młodzież promowaną przez Fundusz na Rzecz Dzieci. Pracownicy Instytutu popularyzują naukę również przez komentarze i wypowiedzi dla rozgłośni radiowych i stacji telewizyjnych.

Tylko w 2015 roku informacje na jego temat w mediach pojawiły się ponad 788 razy.

Tygodnik nenckiego, pobierz najnowszy